Τίτλος: Λόγιοι και λογοτέχνες της Αγίας Παρασκευής Λέσβου
Συγγραφέας: Κώστας Γ. Μίσσιος
Έκδοση: Ιδιωτική έκδοση
Έτος έκδοσης: 1993
Σελίδες: 52 (περιέχει 22 εικόνες)
ISBN: 960-85183-2-6
Ο συγγραφέας Κώστα Γ. Μίσσιος στο βιβλίο του «Λόγιοι και λογοτέχνες της Αγίας Παρασκευής Λέσβου» που εξέδωσε το 1993 μνημονεύει τους κυριότερους και γνωστότερους λόγιους και λογοτέχνες της Αγίας Παρασκευής, ξεκινώντας από τους πρόδρομους που έζησαν και έδρασαν κατά τον 19ο αιώνα, συνεχίζοντας με τους μεταγενέστερους που με το έργο και την προσωπικότητά τους συνέβαλαν και στο πολιτιστικό φαινόμενο της «Λεσβιακής Άνοιξης» (όρος που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον πεζογράφο Στρατή Μυριβήλη και τον λογοτέχνη και ζωγράφο Αντώνη Πρωτοπάτση, προκειμένου να περιγράψει την πρωτόγνωρη πνευματική και καλλιτεχνική άνθηση που σημειώθηκε στη Λέσβο την δεκαετία του 1920, μέχρι την κήρυξη της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου του 1936) και φτάνοντας μέχρι τους πιο πρόσφατους.
«– Γράμματα;
– Ράμματα.
– Ψαλμοί;
– Σαλμί.
– Τσιντούτι τα βουδέλια, για νάβγει του ψουμί…»
Ο διάλογος είναι Αγιαπαρασκευώτικος και πολύ χαρακτηριστικά προσδιόριζε τι πίστευαν για την μόρφωση -τα χρόνια εκείνα της εξαθλίωσης- όχι μόνο οι Αγιαπαρασκευώτες, όλοι οι Έλληνες. […]
[…]Μπαλώματα τα γράμματα· το άπαν η αγροτική δουλειά να βγαίνει το ψωμί. Και οι ψαλμοί σαλμί (ζουμί) «…απαραίτητο όμως στην Εκκλησία, γι’ αυτό και τα εκκλησιαστικά αναγνώσματα (τροπάρια, ευχές, κλπ) ονομάσθηκαν «Γράμματα» και ο παπάς που τα ‘ξερε και τα δίδασκε «Δάσκαλος», όπως κατ’ έθιμο πια, εξακολουθεί ν΄αποκαλείται και σήμερα…». Έτσι τότε γράμματα μάθαιναν μόνο όποιοι θέλανε να γίνουν κληρικοί και όσοι είχαν πάρε δώσε με την Εκκλησία.[…]
[…]Στις αρχές του 19ου αιώνα διαπίστωσαν και οι Αγιαπαρασκευώτες ότι τα «γράμματα» δεν επιτρέπεται να είναι μόνο «ράμματα»· κατάλαβαν -μέσα από μία άλλη διάσταση- το του Ευαγγελίου: «ουκ επ΄ άρτω ζήσεται άνθρωπος». Έχοντας ήδη αρκετή οικονομική δύναμη[…], παράτησαν για λίγο το αλέτρι, πιάσανε τον κασμά και το μυστρί και χτίσανε -το 1830 –
«…ωραιότατο για την εποχή εκείνη σχολείο, εκεί που βρίσκεται σήμερα το σπίτι του Γ. Καλλιπολίτη…» γράφει το 1963 ο Στρατής Κράλης -δεν ξέρω αν σώζεται και σήμερα-
«… μεγαλοπρεπές ως προς την εποχήν εκείνη διδακτήριον…» το αποκαλεί ο Χρίστος Παρασκευαΐδης, ο οποίος μας δίνει και μία άλλη πληροφορία, ότι υπήρχε στην Αγία Παρασκευή «Σχολείον Ελληνικόν» από το 1815.
Στο σχολείο αυτό -τύχη αγαθή για τους Αγιαπαρασκευώτες- κλήθηκε να διδάξει, ένας φωτισμένος δάσκαλος, μία από τις σπουδαιότερες μορφές του νησιού, «…ο διαπρεπής Ελληνοδιδάσκαλος και λόγιος Σταυράκης Αναγνωστής…»· «Δάσκαλος αρετής και φρονήματος – όπως τον ονομάζει ο Γιώργος Βαλέτας – μόρφωσε γενιές πάνου στο νησί, στα πρώτα και δύσκολα εκείνα χρόνια, κι απ΄το υστέρημα του χρόνου του, από το στούφειο διδασκαλικό έργο έγραψε τη «Λεσβιάδα» ιστορική πηγή της μετεπαναστατικής κυρίως Λέσβου. Το πέρασμά του άφησε σημάδια και συνεχίστηκε από τους μαθητές του-τη σχολή του.
Από το σχολείο αυτό -από το οποίο μεταλαμπαδεύτηκε το φως της γνώσης σε χιλιάδες Αγιαπαρασκευώτες και στα χρόνια που ακολούθησαν δίδαξαν και άλλοι, σπουδαίοι εκπαιδευτικοί και που πιστεύω ότι συνεχίζει ως σήμερα την λαμπρή παράδοση- αποφοίτησαν ο Γεώργιος Πάπης, ο Κωνσταντίνος Πατσελής και ο Ευστράτιος Καραπαναγιώτης. Είναι οι γνωστοί -στην εν συνεχεία σταδιοδρομία τους ως δασκάλων και συγγραφέων- Γεώργιος Αριστείδης, Κωνσταντίνος Υάκινθος και Ξενοφών Καραπαναγιώτης, όπως τους μεταβάπτισε, με αρχαιοπρεπή ονόματα, ο δάσκαλός τους, ακολουθώντας τα έθιμα της Σχολής των Κυδωνιών. Οι πρώτοι -και σπουδαιότεροι, την εποχή εκείνη- λόγιοι της Αγίας Παρασκευής.» (χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τον πρόλογο του βιβλίου)
Ο αναγνώστης του βιβλίου θα γνωρίσει την πορεία της ζωής και του έργου αυτών των πρώτων λόγιων και λογοτεχνών της Αγίας Παρασκευής, δηλαδή του Γεωργίου Αριστείδη Πάπη, του Κωνσταντίνου Υάκινθου Πατσελή, του Ευστράτιου Ξενοφώντα Καραπαναγιώτη, καθώς και των επιγόνων του (Γεωργίου, Απόστολο και Αθανασίου Καραπαναγιώτη), αλλά και του μεγάλου ευεργέτη Απόστολου Βαφειάδη, του Ιάκωβου Παπαγεωργίου, της δυναστείας των Παρασκευαΐδηδων (Χρίστου, Μίλτη, Θανάση, Πάνου), του λαϊκού ποιητή Κωστή Βουγιούκα, του φαρμακοποιού Πάνου Ευαγγελινού, του ιατρού Στρατή Κράλη, του Ευριπίδη και του Αντώνη Πλάτωνα, της Πέπης Δαράκης και των θυγατέρων της (Μαρίας και Ζέφης). Κλείνοντας το βιβλίο γίνεται αναφορά και στους νεότερους, όπως οι: Χριστόφας Δ. Χατζηγιάννης, Χαράλαμπος Αθανασίου, Δημήτριος Χρ. Αναγνωστής, Τάκης Χατζηκουμής, Θεοδόσης Πατσελής, Παναγιώτης Προδρόμου, κ.ά.
Αγία Παρασκευή Λέσβου 