Στους πρόποδες του λόφου του Προφήτη Ηλία βρίσκεται λαξευμένο μέσα σε βράχο το παρεκκλήσιο της Αγίας Παρασκευής, από το οποίο πήρε το όνομά του το χωριό της Αγίας Παρασκευής. Μία από τις πρώτες μαρτυρίες του συναντάται γύρω στο 1620 στο σύγγραμμα «Περιγραφή της Λέσβου» του λόγιου Γαβριήλ Σουμαρούπα, Μητροπολίτη Μηθύμνης της εποχής, που το αναφέρει ως «σπήλαιον, παλαιόν λελατοξευμένον εν τη πέτρα έσω του βουνού, μικρός αλλ’ ωραίος και ασκητήριον μικρότατον όμοιον». Το «Σπήλαιο-Ασκητήριο της Αγίας Παρασκευής» χρονολογείται από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Κοντά στο Σπήλαιο βρίσκονται μέλη δύο τουλάχιστον Παλαιοχριστιανικών Βασιλικών που μαρτυρούν την κατοίκηση και την ιστορία της περιοχής από πολλούς αιώνες.
Ο συγχωριανός μας ιατρός Στρατής Κράλης στο βιβλίο του «Η Αγία Παρασκευή Λέσβου» που συνέγραψε το 1963 αναφέρει σχετικά: […] Ως γνωστό τέτοια εξωκλήσια κτιζόταν από τους χριστιανούς σε εποχές διωγμών και μάλιστα κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού. Λαμβανομένου δ’ υπ’ όψιν ότι η μάρτυς Αγ. Παρασκευή έζησε τον 2ον μ.Χ αιώνα και ότι μαρτύρησε θανατωθείσα τη Ρώμη επί Μάρκου Αυρηλίου, πιθανόν να κατασκευάσθηκε το σπήλαιο τούτο κατά την εποχή εκείνη, που είχαν λάβει χώραν και οι μεγάλοι των Χριστιανών διωγμών. […]
Μάλιστα η παράδοση λέει ότι στο σημείο που είναι χτισμένο το εξωκλήσι φανερώθηκε η ίδια η Αγία Παρασκευή, η οποία θεωρείται προστάτιδα των ματιών και η μνήμη της γιορτάζεται στις 26 Ιουλίου.
Ωστόσο τα προϊστορικά ευρήματα που έχουν ανακαλυφθεί στις πλαγιές του Προφήτη Ηλία (όστρακα, λίθινα εργαλεία, σφονδύλια, τμήματα από αρχαία τείχη) μαρτυρούν πρωιμότερα ίχνη κατοίκησης στην περιοχή πάνω και γύρω από το λόφο του Προφήτη Ηλία. Κατά το δε συγχωριανό μας συγγραφέα Κώστα Μάκιστο δεν αποκλείεται η λειτουργία του Σπηλαίου και ως Ασκληπιείο στην αρχαιότητα.
Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του Μυτιληνιού ιατρού, ερευνητή και συγγραφέα Μάκη Αξιώτη σε κείμενό του που αναφέρεται στο χωριό της Αγίας Παρασκευής: […] Δίπλα της υψώνεται ο λόφος του Άι-Λια. Ένα ύψωμα που δένεται με τις απαρχές της ιστορίας της. Στις πλαγιές του φιλοξενεί ένα προϊστορικό οικισμό, της πρώιμης Χαλκοκρατίας, αλλά στις ρίζες του, ο τεχνητά κάθετος βράχος φιλοξενεί λαξευμένο ιερό και κόγχες. Αυτό το «ιερό», χωρίς αποδείξεις αρχαίας χρήσης, φιλοξενεί την Αγία Παρασκευή, από την οποία έχουμε το όνομα. Μέσα το αγίασμα, ένα «πέτρινο κρεβάτι», κάποιου ερημίτη και κάτι μέλη από την χριστιανική προϊστορία του τόπου. Αυτές οι λαξευμένες σπηλιές χάνονται στο άγνωστο των καιρών[…]
Το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής δημιουργήθηκε για να καλύψει στην αρχή τις θρησκευτικές ανάγκες των λίγων κατοίκων του μικρού τότε οικισμού, που αποτελούνταν από λίγα μόνο σπίτια. Ωστόσο κατά τον 17ο αιώνα, η μετακίνηση και εγκατάσταση στον οικισμό της Αγίας Παρασκευής των κατοίκων των άλλων δύο οικισμών της περιοχής, της Γέρνας και του Αγίου Δημητρίου, είχε ως αποτέλεσμα να μεγαλώσει σε μέγεθος η Αγία Παρασκευή και το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής να αδυνατεί πλέον να ικανοποιήσει τις λατρευτικές ανάγκες του νέου χωριού, αυξανόμενου μάλιστα πληθυσμιακά με γρήγορους ρυθμούς. Έτσι ξεκίνησαν οι εργασίες στον ναό που βρίσκεται ο τωρινός Ιερός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών, ο οποίος και θα αποτελέσει πλέον τον ενοριακό ναό του νεοσύστατου χωριού, οπότε το σπήλαιο της Αγίας Παρασκευής έμεινε έκτοτε ως παρεκκλήσιον.
Υπάρχει μάλιστα παράδοση που αναφέρει την κατοίκιση του Σπηλαίου από έναν μοναχό, ο οποίος οραματίστηκε την τοποθεσία που ήταν κρυμμένη η θαυματουργή εικόνα της Αγίας Παρασκευής και την προτροπή για ανάγκη συνένωσης των τριών ανεξάρτητων πληθυσμιακών ομάδων της περιοχής (της Γέρνας, του Αγίου Δημητρίου και της Αγίας Παρασκευής) σε μία, προτροπή η οποία και πραγματοποιήθηκε.
Πάνω στο βράχο της Αγίας Παρασκευής υπάρχει ανάγλυφος σταυρός που λαξεύτηκε κατά την δεκαετία του 1960. Εντός του Σπηλαίου υπάρχει φρεάτιο από όπου αναβλύζει Αγίασμα.
Στον εσωτερικό χώρο διακρίνονται τοιχογραφίες-αγιογραφίες που δυστυχώς λόγω της υγρασίας δεν σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση, ενώ είναι εμφανή δείγματα τα νεότερης επέμβασης και αγιογράφησης σε άλλο υλικό (μουσαμά, λαμαρίνες).
 |
 |
 |
Δίπλα από την είσοδο του παρεκκλησίου υπάρχει μικρότερος λαξευμένος χώρος, παλαιό ασκητήριο, που τώρα χρησιμοποιείται ως αποθήκη. Ο προαύλιος χώρος είναι διαμορφωμένος υπό τη μορφή αναβαθμίδων και κατά την είσοδό του δεσπόζει το ανακαινισμένο καμπαναριό. Όποιος περνάει κάτω από το καμπαναριό, θα διαβάσει στη μαρμάρινη πλάκα ότι το «Κωδωναστάσιον ανηγέρθη εκ βάθρων υπό εκκλησιαστικού συμβουλίου τη φιλοτιμω συνδρομή ευσεβών χριστιανών – Μάιος 1998»
Με τη συνεργασία του τέως Καποδιστριακού Δήμου Αγίας Παρασκευής Λέσβου και του εκκλησιαστικού συμβουλίου, τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν πολλές εργασίες αναβάθμισης, διαμόρφωσης και συντήρησης του προαύλιου χώρου. Στην παρακείμενη περιοχή φιλοξενούνται και τα κοιμητήρια του χωριού.
Διαβάστε το σχετικό ενημερωτικό φυλλάδιο που είχε εκδώσει το 2010 ο τότε Καποδοστριακός Δήμος Αγίας Παρασκευής: Το Ιερό της Αγίας Παρασκευής
Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από το ιστολόγιο:
https://agiaparaskevionly.wordpress.com/
Αγία Παρασκευή Λέσβου 